Nội tiết tố nữ: Khái niệm, phân loại, và các thông tin cơ bản khác

Nội tiết tố nữ không chỉ góp phần định hình vóc dáng mềm mại, quyến rũ mà còn đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe và sinh lý của phụ nữ. Được sản xuất chủ yếu từ buồng trứng, bên cạnh một phần từ tuyến thượng thận và nhau thai, nội tiết tố nữ ảnh hưởng sâu rộng đến cơ thể và tâm sinh lý. Vậy nội tiết tố nữ thực chất là gì, tác động ra sao và quan trọng đến mức nào đối với phụ nữ? Hãy cùng Bệnh viện Quốc tế DNA tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Nội tiết tố nữ là gì?

Nội tiết tố là những chất tự nhiên được cơ thể sản xuất, giúp truyền tín hiệu giữa các tế bào và cơ quan, đồng thời ảnh hưởng đến nhiều chức năng sinh lý. Mọi người đều có cả nội tiết tố sinh dục “nam” và “nữ”.

Nội tiết tố nữ là nhóm hormone sinh dục quan trọng, được sản xuất chủ yếu bởi buồng trứng, bên cạnh một lượng nhỏ do tuyến thượng thận và nhau thai tiết ra. Chính nhờ sự hiện diện của các nội tiết tố nữ này, cơ thể phụ nữ phát triển những đặc điểm sinh học đặc trưng, tạo nên sự khác biệt rõ rệt so với nam giới.

Các loại nội tiết tố nữ

Hai nội tiết tố nữ chính là estrogen và progesterone. Dù testosterone được coi là nội tiết tố nam, nhưng cơ thể nữ giới cũng sản xuất một lượng nhỏ và cần thiết.

Estrogen

Estrogen là nội tiết tố quan trọng nhất của nữ giới. Phần lớn estrogen được sản xuất từ buồng trứng, nhưng tuyến thượng thận và tế bào mỡ cũng tạo ra một lượng nhỏ. Trong thai kỳ, nhau thai cũng sản xuất estrogen.

Estrogen có vai trò lớn trong sự phát triển sinh sản và tình dục, bao gồm:

• Dậy thì
• Kinh nguyệt
• Thai kỳ
• Mãn kinh

Ngoài ra, estrogen còn ảnh hưởng đến:

• Não bộ
• Hệ tim mạch
• Tóc
• Hệ cơ xương
• Da
• Đường tiết niệu

Mức estrogen có thể được xác định bằng xét nghiệm máu. Dưới đây là mức bình thường (đơn vị: picogram trên mililit – pg/mL):

• Phụ nữ trưởng thành, tiền mãn kinh: 15-350 pg/mL
• Phụ nữ trưởng thành, sau mãn kinh: <10 pg/mL
• Nam giới trưởng thành: 10-40 pg/mL

Progesterone

Buồng trứng sản xuất progesterone sau khi rụng trứng. Trong thai kỳ, nhau thai cũng tạo ra một phần nội tiết tố này. Progesterone giữ vai trò:

• Chuẩn bị lớp niêm mạc tử cung để tiếp nhận trứng đã thụ tinh
• Hỗ trợ thai kỳ
• Ức chế sản xuất estrogen sau rụng trứng

Testosterone

Một lượng nhỏ testosterone được sản xuất từ tuyến thượng thận và buồng trứng, đóng vai trò quan trọng trong nhiều khía cạnh của sức khỏe phụ nữ. Testosterone không chỉ liên quan đến nhu cầu tình dục mà còn có ảnh hưởng sâu rộng đến chu kỳ kinh nguyệt và sự phát triển cơ xương.

Tác dụng của testosterone:

• Nhu cầu tình dục: Testosterone kích thích ham muốn và sự hứng thú trong các hoạt động tình dục.
• Điều hòa chu kỳ kinh nguyệt: Hormone này cũng có vai trò trong việc điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, đảm bảo sự ổn định và cân bằng.
• Tăng cường sức mạnh cơ xương: Testosterone giúp duy trì và tăng cường sức mạnh cơ bắp và xương, giúp cơ thể khỏe mạnh và dẻo dai hơn.

Để xác định mức độ testosterone trong cơ thể, xét nghiệm máu là phương pháp phổ biến và hiệu quả. Giới hạn bình thường của testosterone ở nữ giới là từ 15 đến 70 nanogram trên decilit (ng/dL). Việc kiểm tra mức testosterone có thể giúp phát hiện sớm các rối loạn hormone và đưa ra phương pháp điều trị kịp thời.

Nội tiết tố nữ thay đổi theo thời gian

Nội tiết tố nữ ảnh hưởng đến nhiều chức năng của cơ thể, nhưng nhu cầu nội tiết tố thay đổi theo từng giai đoạn, từ dậy thì, mang thai, sinh con, cho con bú đến mãn kinh. Những thay đổi này là tự nhiên và tất yếu. Một số thông tin về sự thay đổi hormone theo thời gian bao gồm:

Dậy thì

Dậy thì là một giai đoạn quan trọng trong cuộc đời, thường bắt đầu ở độ tuổi từ 8 đến 13. Giai đoạn này được kích hoạt bởi sự tăng cường sản xuất hormone luteinizing (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH) từ tuyến yên. Sự gia tăng này dẫn đến việc cơ thể sản xuất nhiều nội tiết tố nữ, đặc biệt là estrogen, gây ra hàng loạt các biến đổi sinh lý và hình thể.

Các thay đổi chính trong quá trình dậy thì bao gồm:

• Phát triển ngực: Ngực bắt đầu phát triển và lớn dần.
• Mọc lông mu và lông nách: Xuất hiện lông ở vùng mu và nách.
• Tăng trưởng nhanh: Chiều cao tăng nhanh chóng trong một thời gian ngắn.
• Tăng lượng mỡ cơ thể: Mỡ tích tụ nhiều hơn, đặc biệt ở vùng hông và đùi.
• Trưởng thành của cơ quan sinh dục: Buồng trứng, tử cung và âm đạo phát triển hoàn chỉnh.
• Bắt đầu chu kỳ kinh nguyệt: Chu kỳ kinh nguyệt xuất hiện, đánh dấu sự bắt đầu của khả năng sinh sản.

Quá trình này không chỉ là sự thay đổi về mặt thể chất mà còn là bước chuyển mình quan trọng về mặt tâm lý và xã hội, đưa các em gái vào giai đoạn mới của cuộc đời.

Chu kỳ kinh nguyệt

Kỳ kinh đầu tiên, được gọi là menarche, thường xảy ra khoảng 2-3 năm sau khi ngực của các bé gái bắt đầu phát triển. Điều này thường diễn ra trong độ tuổi từ 10 đến 16. Menarche là dấu hiệu quan trọng đánh dấu sự bắt đầu của chu kỳ kinh nguyệt và khả năng sinh sản ở phụ nữ.

Đây là một bước chuyển quan trọng trong quá trình dậy thì, cho thấy cơ thể đã phát triển đủ để bắt đầu có chu kỳ kinh nguyệt đều đặn. Việc này thường đi kèm với nhiều thay đổi khác trong cơ thể và cảm xúc, giúp các em gái chuẩn bị cho giai đoạn trưởng thành.

Giai đoạn nang trứng

Mỗi tháng, tử cung dày lên để chuẩn bị cho trứng được thụ tinh. Nếu không có trứng nào được thụ tinh, mức hormone estrogen và progesterone sẽ giảm xuống, dẫn đến hiện tượng bong lớp niêm mạc tử cung – tức là kinh nguyệt. Đây được coi là ngày đầu tiên của chu kỳ kinh nguyệt.

Tuyến yên trong não bắt đầu tăng cường sản xuất hormone kích thích nang trứng (FSH), kích thích sự phát triển của các nang trứng trong buồng trứng. Trong quá trình này, chỉ có một nang trứng phát triển vượt trội và sản xuất estrogen, trong khi các nang trứng còn lại sẽ thoái hóa. Khi mức estrogen đạt đến đỉnh cao, nó kích thích sự bùng phát của hormone luteinizing (LH), báo hiệu cho quá trình rụng trứng. Giai đoạn nang trứng thường kéo dài khoảng 2 tuần.

Giai đoạn rụng trứng

Hormone luteinizing (LH) làm cho nang trứng vỡ ra và phóng thích trứng. Quá trình này kéo dài từ 16 đến 32 giờ. Sau khi trứng rời khỏi buồng trứng, nó chỉ có thể được thụ tinh trong khoảng thời gian ngắn khoảng 12 giờ.

Giai đoạn hoàng thể

Sau rụng trứng, nang trứng vỡ đóng lại và sản xuất progesterone, giúp tử cung sẵn sàng tiếp nhận trứng đã thụ tinh. Nếu không có thai, mức estrogen và progesterone giảm xuống, chu kỳ bắt đầu lại.

Chu kỳ kinh nguyệt thường kéo dài 25 – 36 ngày, trong đó thời gian hành kinh từ 3-7 ngày. Tuy nhiên, chu kỳ có thể không đều trong vài năm đầu và thay đổi theo từng giai đoạn trong cuộc đời.

Ham muốn tình dục và biện pháp tránh thai

Estrogen, progesterone và testosterone ảnh hưởng đến ham muốn tình dục (libido). Thông thường, ham muốn cao nhất ngay trước khi rụng trứng.

Các biện pháp tránh thai nội tiết giúp duy trì mức hormone ổn định, làm giảm biến động của libido. Sau mãn kinh, libido cũng có thể ít thay đổi hơn. Việc cắt bỏ tuyến thượng thận hoặc buồng trứng có thể làm giảm testosterone, dẫn đến suy giảm ham muốn.

Thai kỳ

Trong giai đoạn hoàng thể, progesterone giúp tử cung sẵn sàng cho thai kỳ. Nếu thụ thai thành công, cơ thể sản xuất hormone hCG, giúp duy trì mức estrogen và progesterone, ngăn chặn kinh nguyệt.

Hormone hPL do nhau thai sản xuất cung cấp dinh dưỡng cho thai nhi và kích thích tuyến vú. Relaxin giúp nhau thai bám vào tử cung và giảm co thắt sớm, đồng thời làm giãn dây chằng vùng chậu khi chuyển dạ.

Sau sinh và cho con bú

Sau khi sinh, nồng độ nội tiết tố nữ giảm đáng kể, điều này có thể góp phần gây ra trầm cảm sau sinh. Khi cho con bú, nồng độ estrogen giảm, điều này có thể ngăn chặn quá trình rụng trứng. Tuy nhiên, việc cho con bú không phải lúc nào cũng hiệu quả trong việc ngừa thai.

Tiền mãn kinh và mãn kinh

Trong giai đoạn tiền mãn kinh, buồng trứng giảm sản xuất nội tiết tố nữ, estrogen dao động, còn progesterone giảm dần. Hệ quả là âm đạo có thể khô hơn, ham muốn giảm, và chu kỳ kinh nguyệt trở nên thất thường.

Khi không có kinh nguyệt trong 12 tháng liên tiếp, giai đoạn mãn kinh chính thức bắt đầu (thường vào khoảng 50 tuổi). Mức estrogen và progesterone giảm thấp, làm tăng nguy cơ loãng xương và bệnh tim mạch.

Mất cân bằng nội tiết tố nữ

Nội tiết tố nữ dao động tự nhiên trong suốt cuộc đời, nhưng mất cân bằng có thể do các bệnh lý như:

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Gây rối loạn kinh nguyệt và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
• Dư thừa androgen: Gây rối loạn kinh nguyệt, vô sinh, mụn trứng cá và hói kiểu nam.
• Rậm lông: Lông mọc nhiều trên mặt, ngực, bụng và lưng.

Các tình trạng khác gồm suy giảm nội tiết tố sinh dục, sảy thai, mang thai đa thai, và u buồng trứng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy kiểm tra sức khỏe định kỳ hàng năm với bác sĩ sản phụ khoa. Tuy nhiên, bạn nên gặp bác sĩ ngay nếu gặp:

• Buồn nôn vào buổi sáng hoặc dấu hiệu mang thai
• Giảm ham muốn tình dục
• Khô âm đạo hoặc đau khi quan hệ
• Rối loạn kinh nguyệt
• Khó thụ thai
• Đau vùng chậu
• Rụng tóc hoặc mọc lông nhiều bất thường
• Trầm cảm sau sinh
• Triệu chứng mãn kinh kéo dài ảnh hưởng đến cuộc sống

Nội tiết tố nữ đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và cân bằng cơ thể của phụ nữ. Từ quá trình dậy thì, kinh nguyệt, mang thai đến mãn kinh, nội tiết tố nữ luôn ảnh hưởng sâu sắc đến mọi khía cạnh của cuộc sống. Hiểu và chăm sóc nội tiết tố nữ một cách đúng đắn không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn ngăn ngừa nhiều vấn đề sức khỏe liên quan.