Chu kỳ kinh nguyệt: Tổng quan những điều phụ nữ cần biết

Chu kỳ kinh nguyệt có liên quan mật thiết tới sức khỏe của phụ nữ trong cuộc sống thường ngày. Hiểu rõ về các bất thường xuất hiện trong chu kỳ kinh nguyệt hằng tháng sẽ giúp bạn phát hiện sớm các tình trạng bệnh lý và có phương hướng điều trị phù hợp.

Chu kỳ kinh nguyệt là gì?

Chu kỳ kinh nguyệt là chuỗi thay đổi hàng tháng mà cơ thể trải qua để chuẩn bị cho việc mang thai. Mỗi tháng, một trong hai buồng trứng sẽ giải phóng một quả trứng. Đây được gọi là hiện tượng rụng trứng ở những người mang giới tính sinh học nữ.

Kinh nguyệt được điều khiển bởi hormone. Hormone là chất truyền tin hóa học trong cơ thể bạn. Tuyến yên (trong não) và buồng trứng (một phần của hệ thống sinh sản) tạo ra và giải phóng một số hormone nhất định vào những thời điểm nhất định trong chu kỳ kinh nguyệt.

Những thay đổi về hormone vào thời điểm này giúp tử cung sẵn sàng cho việc mang thai. Nếu trứng được giải phóng không được thụ tinh trong quá trình rụng trứng, lớp niêm mạc tử cung sẽ bong ra và thoát ra ngoài qua âm đạo. Đây là thời kỳ kinh nguyệt.

Dịch chảy ra qua vùng kín trong thời kỳ kinh nguyệt là máu kinh, bao gồm máu và một phần mô từ bên trong tử cung, chảy từ tử cung qua cổ tử cung và ra khỏi cơ thể qua âm đạo.

Có thể hiểu đơn giản, chu kỳ kinh nguyệt là thuật ngữ dùng để mô tả trình tự các sự kiện xảy ra trong cơ thể phụ nữ khi chuẩn bị cho khả năng mang thai mỗi tháng. Chu kỳ kinh nguyệt của bạn là thời gian từ ngày đầu tiên của kỳ kinh nguyệt cho đến ngày đầu tiên của kỳ kinh nguyệt tiếp theo. Chu kỳ kinh nguyệt của mỗi người có thể hơi khác nhau, nhưng quá trình thì giống nhau.

Theo dõi chu kỳ kinh nguyệt, cụ thể là quá trình rụng trứng và tìm ra những thay đổi quan trọng. Những hiện tượng như mất kinh hoặc chảy máu kinh không bình thường có thể giúp bạn nhận ra những dấu hiệu sớm của tình trạng bệnh lý tiềm ẩn. 

Mặc dù tình trạng kinh nguyệt không đều thường không nghiêm trọng, nhưng đôi khi chúng lại do các vấn đề sức khỏe khác gây ra.

Độ tuổi thông thường có kinh nguyệt ở phụ nữ là bao nhiêu?

Thông thường, phụ nữ bắt đầu có kinh nguyệt ở độ tuổi trung bình là 12. Tuy nhiên, bạn có thể bắt đầu có kinh nguyệt sớm nhất là 8 tuổi hoặc muộn nhất là 16 tuổi. Nhìn chung, hầu hết mọi người đều có kinh nguyệt trong vòng vài năm sau khi ngực và lông mu phát triển.

Phụ nữ thường ngừng kinh nguyệt khi bước vào giai đoạn mãn kinh, thường xảy ra ở độ tuổi khoảng 51. Khi mãn kinh, quá trình sản xuất trứng (rụng trứng) cũng dừng lại. Bạn được coi là đã mãn kinh khi không có kinh nguyệt trong suốt một năm.

Các triệu chứng của kỳ kinh nguyệt

Một số người có các triệu chứng của kỳ kinh nguyệt và những người khác thì không. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng này cũng có thể khác nhau. Triệu chứng phổ biến nhất là chuột rút. Chuột rút mà bạn cảm thấy ở vùng chậu là do tử cung co bóp để giải phóng lớp niêm mạc.

Các dấu hiệu khác cho thấy bạn đang có kinh nguyệt là:

• Thay đổi tâm trạng.
• Khó ngủ.
• Đau đầu.
• Thèm ăn.
• Đầy hơi.
• Đau ngực.
• Mụn trứng cá.

Bốn giai đoạn của chu kỳ kinh nguyệt là gì?

Sự tăng và giảm của hormone kích hoạt các bước trong chu kỳ kinh nguyệt của bạn. Hormone khiến các cơ quan trong đường sinh sản phản ứng theo những cách nhất định. Các giai đoạn cụ thể xảy ra trong chu kỳ kinh nguyệt của bạn bao gồm:

• Giai đoạn kinh nguyệt: Giai đoạn này bắt đầu vào ngày đầu tiên của kỳ kinh nguyệt. Đó là khi lớp niêm mạc tử cung bong ra qua âm đạo nếu không có thai. Hầu hết mọi người đều chảy máu trong ba đến năm ngày, nhưng kỳ kinh chỉ kéo dài ba ngày đến bảy ngày thường không phải là lý do đáng lo ngại.
• Giai đoạn nang trứng: Giai đoạn này bắt đầu vào ngày bạn có kinh và kết thúc khi rụng trứng (giai đoạn này trùng với giai đoạn kinh nguyệt và kết thúc khi bạn rụng trứng). Trong thời gian này, mức độ hormone estrogen tăng lên, khiến lớp niêm mạc tử cung (nội mạc tử cung) phát triển và dày lên. Ngoài ra, một loại hormone khác — hormone kích thích nang trứng (FSH) — khiến các nang trứng trong buồng trứng của bạn phát triển. Trong ngày thứ 10 đến ngày thứ 14, một trong những nang trứng đang phát triển sẽ hình thành một quả trứng trưởng thành hoàn toàn (trứng).
• Giai đoạn rụng trứng: Giai đoạn này xảy ra vào khoảng ngày thứ 14 trong chu kỳ kinh nguyệt 28 ngày. Sự gia tăng đột ngột của một loại hormone khác — hormone hoàng thể hóa (LH) — khiến buồng trứng của bạn giải phóng trứng. Sự kiện này là rụng trứng.
• Giai đoạn hoàng thể: Giai đoạn này kéo dài từ khoảng ngày thứ 15 đến ngày thứ 28. Trứng của bạn rời khỏi buồng trứng và bắt đầu di chuyển qua ống dẫn trứng đến tử cung. Mức độ hormone progesterone tăng lên để giúp chuẩn bị niêm mạc tử cung của bạn cho thai kỳ. Nếu trứng được thụ tinh bởi tinh trùng và bám vào thành tử cung của bạn (làm tổ), bạn sẽ có thai. Nếu không có thai, nồng độ estrogen và progesterone giảm xuống và lớp niêm mạc dày của tử cung của bạn sẽ bong ra trong thời kỳ kinh nguyệt.

Chu kỳ kinh nguyệt thế nào là bình thường?

Chu kỳ kinh nguyệt được tính từ ngày đầu tiên của một kỳ kinh nguyệt đến ngày đầu tiên của kỳ kinh nguyệt tiếp theo của phụ nữ. Chu kỳ kinh nguyệt ở mỗi người đều không giống nhau. 

Thông thường chu kỳ kinh nguyệt có thể xảy ra sau mỗi 21 đến 35 ngày quá trình hành kinh  kéo dài từ 2 đến 7 ngày. Trong vài năm đầu sau khi bắt đầu có kinh nguyệt, chu kỳ dài là phổ biến. Tuy nhiên, chu kỳ kinh nguyệt có xu hướng ngắn lại và trở nên đều đặn hơn khi cơ thể dần trưởng thành hơn.

Chu kỳ kinh nguyệt của bạn có thể duy trì ổn định với khoảng thời gian bằng nhau mỗi tháng  hoặc có chút chênh lệch. Chu kỳ kinh nguyệt của bạn có thể khiến bạn bị đau đầu, đau lưng, đau ngực và đau bụng ở mức nhẹ hoặc nặng, dài hoặc ngắn và vẫn được coi là bình thường. Trong phạm vi rộng, “bình thường” là những gì xảy ra thường xuyên đối với mỗi cơ thể.

Việc sử dụng một số loại biện pháp tránh thai, chẳng hạn như thuốc tránh thai kéo dài và vòng tránh thai (IUD), sẽ làm thay đổi chu kỳ kinh nguyệt. 

Khi phụ nữ đến thời kỳ mãn kinh, chu kỳ kinh nguyệt thường có xu hướng không đều trở lại. Tuy nhiên, rối loạn kinh nguyệt ở giai đoạn này cũng có nguy cơ cao là dấu hiệu ung thư tử cung. Do đó, hãy sớm tìm sự tư vấn của bác sĩ chuyên môn về bất kỳ tình trạng chảy máu bất thường nào tại vùng kín trong thời kỳ mãn kinh.

Chu kỳ kinh nguyệt không đều là gì?

Kinh nguyệt không đều dùng để mô tả các bất thường so với một chu kỳ kinh nguyệt tiêu chuẩn được nêu phía trên. Một số ví dụ về chu kỳ kinh nguyệt không đều là:

• Chu kỳ kinh nguyệt diễn ra cách nhau ít hơn 21 ngày hoặc nhiều hơn 35 ngày.
• Không có kinh trong ba tháng (hoặc 90 ngày).
• Lượng kinh nguyệt nhiều hơn hoặc ít hơn bình thường.
• Chảy máu kinh nguyệt kéo dài hơn bảy ngày.
• Chu kỳ kinh nguyệt kèm theo đau dữ dội, chuột rút, buồn nôn hoặc nôn.
• Chảy máu hoặc ra máu giữa các chu kỳ kinh nguyệt.

Phương pháp theo dõi chu kì kinh nguyệt tiêu chuẩn

Để biết chu kỳ kinh nguyệt của bạn là bình thường hay bất thường, hãy bắt đầu ghi lại chu kỳ kinh nguyệt của bạn trên một cuốn lịch. Bắt đầu bằng cách theo dõi ngày bắt đầu của bạn hàng tháng trong nhiều tháng liên tiếp để xác định tính đều đặn của chu kỳ kinh nguyệt.

Nếu bạn lo lắng về chu kỳ kinh nguyệt của mình, hãy theo dõi những điều sau đây hàng tháng:

• Ngày kết thúc: Chu kỳ kinh nguyệt của bạn thường kéo dài bao lâu? Chu kỳ dài hơn hay ngắn hơn bình thường?
• Lượng máu chảy: Ghi lại mức độ chảy máu của bạn. Có vẻ nhẹ hơn hay nặng hơn bình thường không? Bạn cần thay băng vệ sinh hoặc tampon bao lâu một lần? Bạn có bị cục máu đông nào không?
• Những thay đổi về lượng máu chảy: Bạn có bị chảy máu giữa các kỳ kinh không?
• Đau: Hãy mô tả bất kỳ cơn đau nào bạn gặp phải khi hành kinh. Cơn đau có tệ hơn bình thường không? Việc bị chuột rút hoặc đau khi hành kinh là điều bình thường.
• Những thay đổi khác: Bạn có nhận thấy bất kỳ thay đổi nào về tâm trạng hoặc hành vi của mình không? Có điều gì bất thường xảy ra vào thời điểm bạn nhận thấy những thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt của mình không?

Những thông tin này khi được ghi lại sẽ giúp bạn dễ dàng nhận ra những rối loạn trong chu kỳ kinh nguyệt và tìm ra các phương pháp để cải thiện hoặc điều trị các nguyên nhân gây ra.

Nguyên nhân gây ra tình trạng kinh nguyệt không đều

Có nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra tình trạng kinh nguyệt không đều, bao gồm:

• Mang thai hoặc cho con bú: Chậm kinh có thể là triệu chứng sớm của thai kỳ. Đồng thời, quá trình nuôi con bằng sữa mẹ cũng sẽ khiến chu kỳ kinh nguyệt tạm ngưng vài tháng sau khi sinh con.
• Rối loạn ăn uống, sụt cân quá mức hoặc tập thể dục quá nhiều: Rối loạn ăn uống — chẳng hạn như chán ăn tâm thần — sụt cân quá mức và hoạt động thể chất nhiều hơn có thể làm gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt của bạn.
• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Những người mắc chứng rối loạn phổ biến này có thể có chu kỳ kinh nguyệt không đều. Họ cũng có thể có buồng trứng to chứa các tập hợp chất lỏng nhỏ — được gọi là nang trứng — nằm trong mỗi buồng trứng. Những nang trứng này có thể được nhìn thấy trong quá trình siêu âm. Những người mắc PCOS thường có nhiều nang trứng trong buồng trứng hơn những người khác.
• Suy buồng trứng sớm: Suy buồng trứng sớm là tình trạng mất chức năng buồng trứng điển hình trước 40 tuổi. Những người mắc tình trạng này, còn được gọi là suy buồng trứng nguyên phát, có thể có chu kỳ kinh nguyệt không đều hoặc thỉnh thoảng trong nhiều năm.
• Bệnh viêm vùng chậu (PID): Đây là thuật ngũ dùng để chỉ các tình trạng hiễm trùng các cơ quan sinh sản này có thể gây ra tình trạng chảy máu kinh nguyệt không đều.
• U xơ tử cung: U xơ tử cung là khối u trong tử cung không phải là ung thư. Chúng có thể gây ra tình trạng kinh nguyệt kéo dài và gây ra những tình trạng đau, căng tức nghiêm trọng cho người bệnh.

Các khuyến nghị giúp ổn định chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ

Theo khuyến nghị của các chuyên gia, để chu kỳ kinh nguyệt trở nên ổn định hơn, bạn có thể sử dụng thuốc tránh thai và ngăn ngừa các rối loạn thông thường.

Các biện pháp tránh thai có chứa progestin cũng có thể giúp kỳ kinh nguyệt bớt nặng nề và làm giảm đáng kể tình trạng đau bụng kinh. 

Khắc phục các nguyên nhân cơ bản gây ra tình trạng kinh nguyệt không đều, chẳng hạn như rối loạn ăn uống, cũng có thể giúp tăng cường sự ổn định cho chu kỳ kinh nguyệt hằng tháng. Tuy nhiên, một số tình trạng kinh nguyệt không đều không thể ngăn ngừa được.

Đặc biệt, bạn cũng nên sớm tìm kiếm các hỗ trợ y tế chuyên môn trong trường hợp xuất hiện những dấu hiệu bất thường dưới đây:

• Không có kinh nguyệt trong hơn 90 ngày liên tiếp và bạn không mang thai.
• Kinh nguyệt đột nhiên trở nên rối loạn sau thời gian dài duy trì ổn định.
• Kỳ hành kinh kéo dài trong hơn bảy ngày.
• Lượng máu trong kỳ hành kinh nhiều hơn bình thường hoặc gây tràn băng vệ sinh chỉ sau 1 – 2 giờ.
• Chu kỳ kinh nguyệt của bạn cách nhau ít hơn 21 ngày hoặc nhiều hơn 35 ngày.
• Xuất hiện tình trạng chảy máu vùng kín bất thường giữa các kỳ kinh.
• Bạn bị đau dữ dội trong kỳ kinh.
• Bạn đột nhiên bị sốt và cảm thấy buồn nôn sau khi sử dụng tampon.

Chu kỳ kinh nguyệt và những thay đổi bất thường đều có thể là các dấu hiệu cảnh báo sức khỏe. Việc theo dõi chu kỳ kinh nguyệt có thể giúp bạn tìm ra điều gì là bình thường đối với bạn và điều gì không. Nếu bạn có thắc mắc hoặc lo ngại về chu kỳ kinh nguyệt, hãy trao đổi với bác sĩ chăm sóc sức khỏe.