Máu: Cấu tạo, chức năng và nguồn gốc các dòng tế bào máu

Máu là thứ chất lỏng quý giá trong cơ thể mỗi người. Trung bình một người trưởng thành có khoảng 5 lít máu trong cơ thể, giúp vận chuyển oxy và dưỡng chất đến các tế bào. Ngoài ra, chúng còn có nhiệm vụ cung cấp những tế bào miễn dịch để bảo vệ cơ thể khỏi những tác nhân gây hại bên ngoài xâm nhập vào. Hãy cùng DNA Hospital tìm hiểu thêm về máu, cũng như cấu tạo, nguồn gốc các dòng tế bào máu và chức năng của chúng.

Cấu tạo của dung dịch máu

Máu là một dung dịch phức tạp và quan trọng trong cơ thể, bao gồm nhiều thành phần khác nhau có chức năng đặc biệt. Các thành phần chính của dung dịch máu bao gồm:

Huyết tương (Plasma)

Huyết tương chiếm khoảng 55% tổng thể tích máu. Nó là một dung dịch màu vàng nhạt, chứa nước, protein, khoáng chất, vitamin, hormone, và các chất thải. Huyết tương giúp vận chuyển các chất dinh dưỡng, hormone và các sản phẩm thải của quá trình trao đổi chất trong cơ thể.

Hồng cầu (Red Blood Cells)

Hồng cầu chiếm khoảng 45% tổng thể tích máu. Chúng có hình đĩa lõm và chứa hemoglobin, một protein giúp vận chuyển oxy từ phổi đến các tế bào trong cơ thể và mang carbon dioxide từ các tế bào trở lại phổi để thải ra ngoài.

Bạch Cầu (White Blood Cells)

Bạch cầu là một phần quan trọng của hệ miễn dịch. Chúng có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và các tác nhân gây bệnh. Bạch cầu được chia thành nhiều loại khác nhau, bao gồm lymphocyte, neutrophil, eosinophil, basophil, và monocyte, mỗi loại có chức năng riêng trong việc bảo vệ cơ thể.

Tiểu Cầu (Platelets)

Tiểu cầu là những tế bào nhỏ không có nhân, có vai trò quan trọng trong quá trình đông máu. Khi có vết thương, tiểu cầu sẽ tập trung tại vị trí tổn thương, tạo thành cục máu đông để ngăn ngừa mất máu.

Nguồn gốc các dòng tế bào máu

Nguồn gốc của tất cả các tế bào máu đều xuất phát từ tủy xương, một mô mềm nằm bên trong xương. Tủy xương chứa các tế bào gốc tạo máu (hematopoietic stem cells), từ đó phát triển thành ba loại tế bào máu chính: hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu.

Hồng cầu (Erythrocytes)

Hồng cầu có nhiệm vụ vận chuyển oxy từ phổi đến các mô trong cơ thể và mang carbon dioxide từ các mô trở lại phổi để thải ra ngoài. Hồng cầu chứa hemoglobin, một protein giúp liên kết và vận chuyển oxy. Chúng có hình dạng đĩa lõm hai mặt, giúp tăng diện tích bề mặt để trao đổi khí.

Bạch cầu (Leukocytes)

Bạch cầu là một phần quan trọng của hệ miễn dịch, giúp bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và các tác nhân gây bệnh. Bạch cầu được phân loại thành ba loại chính:

• Lymphocyte: Bao gồm tế bào B và tế bào T, lymphocyte tham gia vào quá trình nhận diện và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh.
• Monocyte: Monocyte di chuyển từ máu vào mô, chuyển thành đại thực bào (macrophages) và giúp tiêu diệt các tác nhân gây bệnh cũng như loại bỏ các tế bào chết.
• Granulocyte: Bao gồm ba loại chính:
  • Neutrophil: Tiêu diệt vi khuẩn và các tác nhân gây nhiễm trùng thông qua quá trình thực bào.
  • Eosinophil: Tham gia vào phản ứng dị ứng và chống lại ký sinh trùng.
  • Basophil: Tiết ra histamine trong phản ứng dị ứng và tham gia vào quá trình viêm.

Tiểu cầu (Platelets)

Tiểu cầu là những mảnh tế bào nhỏ không có nhân, có vai trò quan trọng trong quá trình đông máu. Khi có vết thương, tiểu cầu tập trung tại vị trí tổn thương và giải phóng các chất giúp tạo thành cục máu đông, ngăn ngừa mất máu.

Sự phân loại và chức năng của các tế bào máu là cơ sở quan trọng để hiểu rõ về quá trình tạo máu và các bệnh lý liên quan đến máu.

Chức năng các dòng tế bào máu

Hồng cầu

Hồng cầu là một trong những thành phần chính của máu, là dòng tế bào máu phổ biến nhất trong cơ thể, với mỗi microliter máu chứa khoảng 4-6 triệu tế bào. Tế bào hồng cầu có hình dạng giống như một chiếc đĩa lõm hai mặt, giúp chúng linh hoạt và có diện tích bề mặt lớn để trao đổi oxy và CO₂.

Mỗi giây, khoảng 2-3 triệu tế bào hồng cầu được sản xuất ra trong tủy xương và đi vào tuần hoàn. Tế bào hồng cầu có tuổi thọ khoảng 120 ngày, sau đó chúng bị phá hủy chủ yếu trong lá lách và gan. Cơ thể liên tục sản xuất và thay thế những tế bào máu cũ đã chết, duy trì sự cân bằng cần thiết.

Hồng cầu chứa hemoglobin, một protein giàu sắt liên kết với oxy và mang lại cho máu màu đỏ đặc trưng. Chức năng chính của dòng tế bào máu này là vận chuyển oxy từ phổi đến các mô và mang CO₂ từ các mô trở lại phổi để thải ra ngoài.

Bệnh lý thiếu máu (anemia) do hiện tượng thiếu hồng cầu thường khiến người bệnh trông xanh xao hay trắng bệch do thiếu đi sắc đỏ từ dòng tế bào máu quan trọng này. Người bệnh cũng dễ trở nên mệt mỏi và khó thở do không đủ hemoglobin thực hiện vai trò trao đổi oxy và CO₂.

Bạch cầu

Tế bào bạch cầu là một phần của hệ thống miễn dịch và bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và các chất lạ. “Đội quân” này có quân số ít hơn nhiều so với hồng cầu, với mỗi microliter máu chứa khoảng 4.000 đến 11.000 tế bào bạch cầu.

Mỗi khi một bộ phận cơ thể bị tổn thương, tín hiệu sẽ được phát ra. Bạch cầu trong máu nhận được tín hiệu sẽ di chuyển tới vị trí đó và bắt đầu quá trình hồi phục. Những người có lượng bạch cầu trong máu thấp thường sẽ dễ bị nhiễm trùng hơn. 

Có 3 loại bạch cầu chính: 

• Lymphocyte: Bao gồm tế bào B và tế bào T, đóng vai trò quan trọng trong đáp ứng miễn dịch đặc hiệu.
• Monocyte: Phát triển thành đại thực bào và tiêu diệt các vi sinh vật và mảnh vụn tế bào.
• Granulocyte: Bao gồm neutrophil, eosinophil và basophil, tham gia vào các phản ứng miễn dịch khác nhau.

Tiểu cầu

Tiểu cầu thực ra không phải một dòng tế bào máu thực sự mà là những mảnh vỡ nhỏ từ một loại tế bào lớn trong tủy xương gọi là megakaryocyte sinh ra. Mỗi microliter máu chứa khoảng 150.000 đến 450.000 tiểu cầu.

Tiểu cầu đóng vai trò quan trọng trong quá trình đông máu. Khi một mạch máu bị tổn thương, tiểu cầu bám vào vị trí tổn thương và tiết ra các chất hóa học để thu hút thêm tiểu cầu đến. Quá trình này tạo thành một nút chặn tạm thời tại vị trí tổn thương gọi là nút tiểu cầu, Sau đó, các yếu tố đông máu trong máu được kích hoạt để hình thành cục máu đông, giúp ngăn chặn mất máu và cho phép mạch máu chữa lành.

Tiểu cầu có tuổi thọ khoảng 7–10 ngày trước khi bị loại bỏ khỏi máu, chủ yếu là bởi lá lách.

Máu là một trong những thành phần quan trọng nhất trong cơ thể của con người. Mỗi dòng tế bào máu khác nhau đều có những vai trò quan trọng không thể thiếu của riêng chúng. Chính vì vậy, nếu một trong những thành phần này mất đi, sức khoẻ cơ thể người có thể phải chịu ảnh hưởng lớn. Nếu gặp phải những biểu hiện cơ thể bất thường, cần thăm khám tại các bệnh viện và cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán và hỗ trợ kịp thời.