Bài viết có tham vấn chuyên môn bởi Tiến sĩ Trịnh Như Thùy – Giám đốc Ngân hàng mô Bệnh viện Quốc tế DNA
Trong y học tái tạo, exosome và tế bào gốc nổi lên như hai liệu pháp đầy tiềm năng, mở ra nhiều lựa chọn điều trị tiên tiến và đầy hứa hẹn. Bài viết dưới đây sẽ tóm lược sự khác biệt và ứng dụng của hai phương pháp này, cũng như tiềm năng vượt trội của mỗi liệu pháp.
1. Tế bào gốc: Đặc điểm và ứng dụng
Tế bào gốc là các tế bào có khả năng tự làm mới, tăng sinh và biệt hóa thành nhiều loại tế bào khác nhau trong cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng và phục hồi mô, khiến chúng trở nên rất có giá trị trong điều trị y tế.
Tế bào gốc được phân loại như sau:
- Tế bào gốc phôi (Embryonic Stem Cells, ESCs): Là tế bào gốc vạn năng, được thu từ khối nội bào ở giai đoạn phôi nang người, có khả năng biệt hóa thành bất kỳ loại tế bào nào trong cơ thể.
- Tế bào gốc trưởng thành (Adult Stem Cells, ASCs): Bao gồm tế bào gốc tạo máu (Hematopoietic stem cells, HSCs) và tế bào gốc trung mô (Mesenchymal stem cells, MSCs), được lấy từ tủy xương, mô cuống rốn, mô mỡ,… có khả năng biệt hóa giới hạn hơn.
- Tế bào gốc vạn năng cảm ứng (Induced Pluripotent Stem Cells, iPSCs): Là các tế bào có đặc điểm và chức năng giống tế bào gốc phôi, được tạo ra bằng phương pháp chuyển gen để tái lập chương trình từ những tế bào sinh dưỡng như tế bào da, nguyên bào sợi,…
Liệu pháp tế bào gốc: Tế bào gốc được sử dụng trong liệu pháp tế bào gốc trong các thử nghiệm lâm sàng và ứng dụng trên người là các tế bào gốc trưởng thành như tế bào gốc tạo máu (HSCs) và tế bào gốc trung mô (MSCs) thu từ mô cuống rốn, tuỷ xương, mô mỡ,…
- Liệu pháp tế bào gốc tự thân: tế bào gốc được thu thập từ mô mỡ, tuỷ xương,.. của người bệnh, sau đó được tăng sinh và hoạt hoá, rồi được đưa lại vào cơ thể của chính họ giúp sửa chữa và tái tạo các tế bào, mô và cơ quan bị tổn thương
- Liệu pháp tế bào gốc đồng loại: tế bào gốc được thu thập từ người hiến tặng như mô mỡ, tuỷ xương, mô cuống rốn,…được tăng sinh, hoạt hoá và lưu trữ tại các Ngân hàng mô và tế bào gốc, sau đó được dùng cho những người có nhu cầu được điều trị bệnh bằng nguồn tế bào gốc này cho mục đích khám, chữa bệnh.
Cơ chế hoạt động của tế bào gốc:
– Di cư đến vùng tổn thương: có yếu tố di cư và các thụ thể bị thu hút bởi các yếu tố tiết tại các vùng mô bị tổn thương.
– Kháng viêm
– Điều hòa miễn dịch
– Thúc đẩy sửa chữa, tái tạo lại vị trí mô bị tổn thương (các yếu tố tiết như exosome, yếu tố tăng trưởng tế bào, yếu tố tạo mạch máu mới, cytokine,..)
– Tái tạo và trẻ hóa: bù đắp số lượng tế bào gốc bị thiếu hụt khi mô bị tổn thương hoặc cơ thể lão hóa
2. Exosome: Đặc điểm và ứng dụng
Exosome là các túi ngoại bào siêu nhỏ có kích thước từ 20 – 150 nm do tế bào tiết ra trong quá trình sống và phát triển, trong đó có tế bào gốc. Exosomes chứa RNA, miRNA, yếu tố tăng trưởng, cytokines, lipid và các phân tử tín hiệu, đóng vai trò quan trọng trong truyền tải tín hiệu tế bào.
Liệu pháp Exosome: Exosome được xem là sản phẩm từ công nghệ tế bào gốc vì exosome được thu nhận từ tế bào gốc trung mô, mang nhiều đặc tính và chức năng giống với các tế bào mẹ (tế bào gốc trung mô) mang các yếu tố tăng trưởng, cytokine, lipid và các phân tử tín hiệu đến kích hoạt quá trình sửa chữa tổn thương tế bào, kháng viêm, thúc đẩy tái tạo tế bào và mô tại các vị trí bị tổn thương thông qua việc tăng cường giao tiếp giữa các tế bào.
Cơ chế hoạt động của exosome:
– Kháng viêm: Giảm các dấu hiệu viêm, giúp giảm cảm giác sưng, đau sau điều trị trong các tình trạng như viêm khớp, viêm cấp tính và mãn tính
– Bảo vệ thần kinh trong các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer, Parkinson.
– Điều hòa miễn dịch: Hạn chế nhiễm trùng và hoại tử ở vị trí bị tổn thương.
– Tái tạo và sửa chữa mô: kích hoạt tế bào gốc tại mô bị tổn thương, tạo mạch máu mới, thúc đẩy quá trình sửa chữa, lành thương và tái tạo.
– Di cư tới vùng bị tổn thương: Giúp tăng hiệu quả điều trị đúng mô đích
3. So sánh giữa Exosome và tế bào gốc
| Liệu pháp | Tế Bào Gốc | Exosome |
| Bản chất | Tế bào sống | Vi túi nano, không sống |
| Cơ chế hoạt động | – Kháng viêm
– Điều hoà miễn dịch -Tiết các exosome, cytokine, yếu tố tăng trưởng, tín hiệu sửa chữa và tái tạo -Bổ sung nguồn tế bào tái tạo |
– Kháng viêm
– Điều hoà miễn dịch – Bổ sung các cytokine, yếu tố tăng trưởng, sửa chữa và tái tạo – Truyền tải thông tin giữa các tế bào |
| Tính an toàn | An toàn hoặc rất ít gặp các biến cố bất lợi qua các minh chứng tiền lâm sàng và lâm sàng | An toàn hoặc rất ít gặp các biến cố bất lợi qua các minh chứng tiền lâm sàng và lâm sàng |
| Tính hiệu quả cho các bệnh lý | – Thẩm mỹ, lành thương, sửa chữa, tái tạo sụn khớp, chấn thương tủy sống, rối loạn chuyển hoá, các bệnh thoái hoá cấp tính và mãn tính,…
– Hiệu quả tái tạo tốt hơn ở những người bị thiếu hụt tế bào gốc tái tạo |
– Thẩm mỹ, lành thương, sửa chữa, tái tạo sụn khớp, chấn thương tủy sống, rối loạn chuyển hoá, các bệnh thoái hoá cấp tính và mãn tính,…
– Hiệu quả tái tạo kém hơn ở những người bị thiếu hụt tế bào gốc tái tạo |
| Thời gian tác động | – Chậm: do cần thời gian thích ứng tại mô đích và tiết các yếu tố sửa chữa, tái tạo | – Nhanh: bản chất là yếu tố sửa chữa, tái tạo nên đáp ứng nhanh tại mô đích |
| Tác dụng phụ | Có thể có do thủ thuật như đau, châm chích, chóng mặt,…thường sẽ tự khỏi trong 24 giờ | Có thể có do thủ thuật như nóng, rát, châm chích, chóng mặt,…thường sẽ tự khỏi trong 24 giờ |
4. Làm thế nào để lựa chọn liệu pháp phù hợp?
Việc tiếp cận và lựa chọn liệu pháp phù hợp cần có sự hướng dẫn và tư vấn của các bác sĩ, chuyên gia y tế. Việc chọn giữa liệu pháp tế bào gốc và exosome phụ thuộc vào:
- Tiền sử bệnh án cá nhân
- Mục tiêu điều trị
- Rủi ro tiềm ẩn và thời gian hồi phục
Cả hai liệu pháp tế bào gốc và exosome đều mang lại tiềm năng đáng kể cho y học tái tạo. Hiểu rõ sự giống và khác nhau giữa hai liệu pháp giúp người bệnh và chuyên gia y tế lựa chọn được liệu pháp phù hợp, hướng đến liệu trình điều trị cá thể hoá để đạt được kết quả điều trị tốt nhất.
5. Liệu pháp exosome và tế bào gốc tại Bệnh viện quốc tế DNA
Ngân hàng mô – tế bào gốc DNA có hệ thống phòng LAB đạt tiêu chuẩn GMP-WHO, được Bộ Y tế cấp phép hoạt động trong việc tiếp nhận, bảo quản, lưu trữ và cung ứng tế bào gốc trung mô phục vụ cho mục đích khám, chữa bệnh.
Bệnh viện quốc tế DNA cung cấp liệu pháp tế bào gốc và exosome giúp bệnh nhân điều trị các cơn đau mãn tính, chấn thương, tình trạng thoái hóa và thẩm mỹ da và tóc.
Đội ngũ bác sĩ và chuyên gia y tế tại Bệnh viện Quốc tế DNA sẽ hướng dẫn lựa chọn liệu pháp phù hợp và cá nhân hoá cho từng đối tượng tùy thuộc vào tiền sử và tình trạng bệnh lý nhằm cung cấp các giải pháp y học tái tạo tiên tiến phù hợp với từng bệnh nhân.
Nguồn tham khảo:
[1] Choudhery, M.S., Arif, T., Mahmood, R. and Harris, D.T., 2024. Stem cell-based acellular therapy: insight into biogenesis, bioengineering and therapeutic applications of exosomes. Biomolecules, 14 (7). doi.org.
[2] Nihat Dilsiz, 2024. A comprehensive review on recent advances in exosome isolation and characterization: Toward clinical applications, Translational Oncology, Volume 50, 102121, ISSN 1936-5233. Doi.org.
[3] Zhao, Wenzhe, et al, 2024. “Mesenchymal Stem Cell-Derived Exosomes as Drug Delivery Vehicles in Disease Therapy.” International Journal of Molecular Sciences 25.14: 7715. Doi.org/.
