Bài viết có sự tham vấn chuyên môn của Tiến sĩ Trịnh Như Thùy – Giám đốc Ngân hàng mô – tế bào gốc DNA
So với các phương pháp thông thường, liệu pháp tế bào gốc được đánh giá như một giải pháp đầy triển vọng trong việc điều trị suy buồng trứng sớm.
1. Suy buồng trứng là gì?
Sự hình thành nang trứng.
Buồng trứng là cơ quan sinh sản phức tạp và quan trọng trong cơ thể nữ giới. Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến chức năng của buồng trứng, dẫn đến vô sinh ở phụ nữ. Lớp ngoài của buồng trứng chứa các cấu trúc đặc biệt gọi là nang trứng. Những nang trứng này tạo ra noãn bào (trứng chưa trưởng thành), sau đó phát triển thành trứng có khả năng thụ tinh thông qua một quá trình gọi là sinh nang (folliculogenesis). Nang buồng trứng bao gồm ba loại tế bào: noãn, màng và hạt. Sự tăng trưởng và phát triển của nang trứng phụ thuộc vào các thụ thể hormone kích thích nang trứng (FSH) và hormone luteinizing (LH), được tìm thấy trong các tế bào hạt và màng. Sự hình thành nang trứng là một quá trình liên quan đến sự phát triển của các nang nguyên thủy thành các nang chính, nang tiền nang (nang sơ cấp) và cuối cùng là nang trứng (nang thứ cấp)
Suy buồng trứng
Suy buồng trứng sớm (POF) ảnh hưởng đến một trong 250 phụ nữ dưới 35 tuổi và một trong 100 phụ nữ dưới 40 tuổi. POF có ý nghĩa sức khỏe đáng kể đối với phụ nữ. POF làm giảm đáng kể khả năng mang thai tự nhiên. Ngoài việc trải qua nỗi thống khổ tâm lý, người bị POF còn có khả năng tiến triển bệnh thoái hóa thần kinh cao. Nói chung, tuổi thọ của phụ nữ POF bị giảm do bệnh tim mạch, loãng xương và rối loạn chức năng tình dục.
Có 2 dạng suy buồng trứng sớm là: Nang buồng trứng bị cạn kiệt hoàn toàn và Buồng trứng vẫn giữ được các đặc điểm của nang nhưng bị suy giảm và rối loạn chức năng nội tiết.
2. Nguyên nhân và chẩn đoán:
Nguyên nhân dẫn đến suy giảm buồng trứng sớm gồm yếu tố ngoại sinh và nội sinh:
– Yếu tố ngoại sinh như nhiễm virus, bức xạ, độc tố hoặc do phẫu thuật vùng chậu, hóa trị, xạ trị làm hỏng DNA, gây chết các tế bào nang trứng và làm suy giảm mạch máu khiến việc cung cấp máu và dinh dưỡng cho buồng trứng bị gián đoạn.
– Yếu tố nội sinh như thay đổi di truyền như đột biến điểm, mất cân bằng nhiễm sắc thể liên quan đến nhiễm sắc thể X, mất cân bằng nội tiết tố, rối loạn chức năng ty thể,… làm giảm chất lượng của tế bào trứng và nang trứng, hay các bệnh tự miễn với kháng thể chống buồng trứng gây tổn thương buồng trứng [1].
Chẩn đoán: Nồng độ FSH (hormone kích thích nang trứng) trong giai đoạn đầu hình thành nang trứng sớm, estradiol (loại hormone thuộc nhóm estrogen) và nồng độ FSH/hormone luteinizing (LH- là một hormone glycoprotein được sản xuất và tiết ra bởi thùy trước của tuyến yên, đóng vai trò quan trọng trong điều hòa chức năng sinh sản ở cả nam và nữ, được sử dụng để chẩn đoán [2]. Mức FSH cao là một dấu hiệu rõ ràng của sự suy buồng trứng.
3. Phương pháp điều trị:
– Liệu pháp thay thế hormone
– Hormone sinh tổng hợp
– Sử dụng tế bào trứng hiến tặng
– Tập thể dục và kiểm soát chế độ ăn uống.
– Liệu pháp tế bào gốc
🡺 Liệu pháp thông thường có nhiều tác dụng phụ, có thể làm tăng nguy cơ đông máu, ung thư hay đột quỵ và không sinh con ruột khi dùng trứng hiến tặng. Do đó, liệu pháp thay thế như liệu pháp tế bào gốc là một lựa chọn trị liệu tiềm năng.
4. Liệu pháp tế bào gốc từ dây rốn trong điều trị suy buồng trứng sớm
MSCs làm tăng chức năng buồng trứng thông qua các hoạt động cận tiết thay vì phát triển thành các tế bào cụ thể. Các yếu tố tăng trưởng khác nhau, cytokine, miRNA điều hòa và RNA thông tin, tất cả đều được tìm thấy trong các túi được giải phóng bởi các tế bào gốc trung mô. [5]
5. Cơ chế trị liệu của tế bào gốc từ dây rốn với bệnh suy buồng trứng sớm.
Tế bào gốc trung mô là phương pháp điều trị đầy hứa hẹn cho tình trạng suy buồng trứng sớm do đặc tính tái tạo của chúng. Đặc biệt là tế bào gốc trung mô từ dây rốn (UC-MSCs) biểu hiện nhiều protein tham gia vào con đường biểu sinh, con đường phiên mã, phục hồi DNA, tín hiệu tế bào và con đường chỉnh sửa protein. [6]
Cơ chế tác động:
Tác dụng trị liệu của MSCs là một chuỗi các quá trình sinh lý phức tạp như kiểm soát sự tăng sinh tế bào trong buồng trứng, tái tạo mạch máu, chống xơ hóa, stress oxy hóa, điều hoà miễn dịch,…, cụ thể nhờ các yếu tố cận tiết được tế bào gốc tiết ra trong quá trình sửa chữa và tái tạo mô góp phần điều trị hiệu quả bệnh suy buồng trứng sớm.
Cytokine: Giảm viêm và điều hòa miễn dịch.
MSCs có thể thúc đẩy quá trình phục hồi mô buồng trứng bằng cách giảm viêm, điều chỉnh phản ứng miễn dịch và tăng cường sự phát triển nang trứng.
Khôi phục sự cân bằng nội tiết tố bằng cách tăng nồng độ estradiol và giảm hormone kích thích nang trứng (FSH), các chỉ số chính của chức năng buồng trứng được cải thiện.
Yếu tố tăng trưởng: HGF (Hepatocyte Growth Factor): Mở rộng diện tích mạch máu. VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor): Tăng chiều dài, diện tích và các nhánh mạch máu. IGF-1 (Insulin-like Growth Factor-1) và FGF-2 (Fibroblast Growth Factor-2): Thúc đẩy hình thành động mạch.
Cải thiện hình thái buồng trứng, tăng số lượng nang trứng và phục hồi nồng độ hormone.
Khi VEGF và HGF được kết hợp, đường kính mạch máu được tăng cường. HGF giúp mở rộng diện tích mạch máu, trong khi VEGF tăng cường diện tích, chiều dài và một số điểm nhánh của mạch.
Exosome có nguồn gốc từ MSCs:
Chứa các phân tử hoạt tính sinh học có tác dụng làm giảm stress oxy hóa và quá trình chết tự nhiên trong các tế bào buồng trứng, góp phần phục hồi chức năng và phục hồi buồng trứng.
6. Tổng hợp nghiên cứu và ứng dụng điều trị của MSCs cho bệnh nhân suy buồng trứng sớm.
Tình hình nghiên cứu ứng dụng tế bào gốc trong điều trị suy buồng trứng sớm đang có nhiều tiến bộ đáng chú ý. Các thử nghiệm tiền lâm sàng và lâm sàng tập trung vào tế bào gốc trung mô đã chỉ ra tiềm năng khôi phục chức năng buồng trứng thông qua cải thiện vi môi trường và tái tạo mô tổn thương. Nhiều nguồn tế bào gốc như từ dây rốn, mô mỡ, tủy xương và máu kinh nguyệt đã được sử dụng. [6]
| STT | NGUỒN TẾ BÀO GỐC | ĐIỀU TRỊ | TÀI LIỆU
THAM KHẢO |
| 1 | Tế bào gốc trung mô từ tuỷ xương_ BM-MSCs | Trong những năm gần đây, một số nghiên cứu lâm sàng đã được tiến hành liên quan đến cấy ghép BM-MSCs tự thân dựa trên hơn 40 bệnh nhân bị POF. Đáng chú ý, ba bệnh nhân đã lấy lại thành công chu kỳ kinh nguyệt bình thường và hai bệnh nhân đã mang thai. | [10] |
| 2 | Tế bào gốc trung mô có nguồn gốc từ mỡ_AD-MSCs | Ghi nhận sự xáo trộn về tỷ lệ tế bào lympho máu ngoại vi ở phụ nữ bị POF, bao gồm cả việc giảm tỷ lệ tế bào CD4+/CD8+. AD-MSCs có thể làm tăng mức độ biến đổi yếu tố tăng trưởng-beta1 và interleukin-10 trong huyết thanh, dẫn đến sự mở rộng của quần thể tế bào T điều hòa, do đó điều chỉnh các chức năng miễn dịch và phục hồi chức năng buồng trứng trong POF. Hơn nữa, cấy ghép AD-MSCs có tác dụng chống apoptotic bằng cách điều chỉnh connexin 43 và pannexin 1 trong quá trình điều trị POF. | [11], [12], [13] |
| 3 | Tế bào gốc trung mô có nguồn gốc từ dây rốn_UC-MSCs | Nghiên cứu lâm sàng được thực hiện bởi Ding và cộng sự đã chứng minh rằng UC-MSCs kích hoạt các nang trứng nguyên thủy bằng cách phosphoryl hóa protein FOXO3 và FOXO1. Một nghiên cứu lâm sàng khác đã báo cáo việc sinh nở thành công từ bốn bệnh nhân bị POF sau khi cấy ghép UC-MSCs. | [14, 15] |
7. Kết luận
Tế bào gốc trung mô ở người cung cấp khả năng chuyển đổi lâm sàng và ứng dụng đầy hứa hẹn ở bệnh nhân suy buồng trứng sớm để khôi phục cơ bản chức năng buồng trứng vì MSCs dễ dàng thu nhận, tăng sinh và tính tương thích sinh học, khả năng di cư đến mô bị tổn thương, tiềm năng biệt hoá thành nhiều loại tế bào chức năng của cơ thể, cũng như cơ chế cận tiết điều hoà quá trình sửa chữa và tái tạo mô. Tế bào gốc trung mô hỗ trợ phục hồi mô buồng trứng, cải thiện cân bằng nội tiết tố, giảm viêm, chống xơ hoá và điều hòa miễn dịch, góp phần điều trị hiệu quả bệnh suy buồng trứng sớm.
- Şükür, Y.E., İ.B. Kıvançlı, and B. Özmen, Ovarian aging and premature ovarian failure. Journal of the Turkish German Gynecological Association, 2014. 15(3): p. 190.
- Goswami, D. and G.S. Conway, Premature ovarian failure. Human reproduction update, 2005. 11(4): p. 391-410.
- Umer, A., et al., The therapeutic potential of human umbilical cord derived mesenchymal stem cells for the treatment of premature ovarian failure. Stem Cell Reviews and Reports, 2023. 19(3): p. 651-666.
- Asgari, H.R., et al., Human Wharton’s jelly-derived mesenchymal stem cells express oocyte developmental genes during co-culture with placental cells. Iranian journal of basic medical sciences, 2015. 18(1): p. 22.
- Phinney, D.G. and M.F. Pittenger, Concise review: MSC-derived exosomes for cell-free therapy. Stem cells, 2017. 35(4): p. 851-858.
- Guo, C., et al., Mesenchymal stem cells therapy improves ovarian function in premature ovarian failure: a systematic review and meta-analysis based on preclinical studies. Frontiers in endocrinology, 2023. 14: p. 1165574.
- International, B.R., Retracted: Side-by-Side Comparison of the Biological Characteristics of Human Umbilical Cord and Adipose Tissue-Derived Mesenchymal Stem Cells. BioMed Research International, 2020. 2020.
- He, Y., et al., The therapeutic potential of bone marrow mesenchymal stem cells in premature ovarian failure. Stem cell research & therapy, 2018. 9: p. 1-7.
- Umer, A., et al., The Therapeutic Potential of Human Umbilical Cord Derived Mesenchymal Stem Cells for the Treatment of Premature Ovarian Failure. Stem Cell Rev Rep, 2023. 19(3): p. 651-666.
- Hu, H.-Q., et al., Application of mesenchymal stem cell therapy for premature ovarian insufficiency: Recent advances from mechanisms to therapeutics. World Journal of Stem Cells, 2024. 16(1): p. 1.
- Scheinecker, C., L. Göschl, and M. Bonelli, Treg cells in health and autoimmune diseases: New insights from single cell analysis. Journal of autoimmunity, 2020. 110: p. 102376.
- Fu, Y., et al., Mesenchymal stem cells combined with traditional Chinese medicine (qi‐fang‐bi‐min‐tang) alleviates rodent allergic rhinitis. Journal of Cellular Biochemistry, 2020. 121(2): p. 1541-1551.
- Sen Halicioglu, B., K.A. Saadat, and M.I. Tuglu, Adipose-derived mesenchymal stem cell transplantation in chemotherapy-induced premature ovarian insufficiency: the role of connexin and pannexin. Reproductive Sciences, 2022. 29(4): p. 1316-1331.
- Ding, L., et al., Transplantation of UC-MSCs on collagen scaffold activates follicles in dormant ovaries of POF patients with long history of infertility. Science China Life Sciences, 2018. 61: p. 1554-1565.
- Yan, L., et al., Clinical analysis of human umbilical cord mesenchymal stem cell allotransplantation in patients with premature ovarian insufficiency. Cell proliferation, 2020. 53(12): p. e12938.
