Bài viết có sự tham vấn chuyên môn của Tiến sĩ Trịnh Như Thùy – Giám đốc Ngân hàng mô – tế bào gốc DNA

Trong lĩnh vực y học thẩm mỹ, exosome, các túi ngoại bào siêu nhỏ, đang nổi lên như một giải pháp tiên tiến với tiềm năng to lớn trong làm lành vết thương và trẻ hóa da. 

Theo nghiên cứu đăng trên Plastic & Reconstructive Surgery-Global Open tháng 8/2024, exosome mang lại những lợi ích đặc biệt nhờ khả năng tăng cường giao tiếp tế bào và điều chỉnh phản ứng viêm trong cơ thể.

1. Lão hóa da nội sinh và ngoại sinh

Lão hóa da là một quá trình phức tạp, kết hợp giữa yếu tố nội sinh (quá trình lão hóa tự nhiên, di truyền) và yếu tố ngoại sinh (tác động từ môi trường như tia UV). Biểu hiện của lão hóa da bao gồm:

2. Lão hóa da ở cấp độ tế bào

Ở cấp độ tế bào, quá trình này bị ảnh hưởng bởi hiện tượng lão hóa tế bào (khi các tế bào như keratinocyte, fibroblast, melanocyte mất dần chức năng). Một nguyên nhân quan trọng gây ra tình trạng này là sự rối loạn microRNA (miRNA), làm:

• Suy giảm cấu trúc của chất nền ngoại bào (ECM): giảm sản xuất collagen, elastin, và proteoglycan – những thành phần quan trọng giữ cho da căng, đàn hồi và đủ ẩm [2].
• Gây tổn thương thêm thông qua stress oxy hóa, tổn thương DNA, rút ngắn telomere, tích tụ sản phẩm glycation, đột biến gen, và viêm mạn tính liên quan đến lão hóa [2].

3. Các liệu pháp trẻ hóa da

Hiện nay, các liệu pháp trẻ hóa da rất đa dạng, bao gồm cả xâm lấn và không xâm lấn. Các phương pháp phổ biến như laser tái tạo da, lăn kim kết hợp PRP (huyết tương giàu tiểu cầu), mesotherapy cung cấp dưỡng chất trực tiếp vào da, và tiêm filler, botox giúp cải thiện nếp nhăn tức thì, sóng RF (radio frequency) nâng cơ, công nghệ HIFU (siêu âm hội tụ cường độ cao) giúp săn chắc da, peel da và các sản phẩm chăm sóc chứa hoạt chất đặc trị,… cũng được ưa chuộng. Trong số đó, liệu pháp exosome nổi bật như một giải pháp tiên tiến, kết hợp yếu tố tái tạo tự nhiên từ tế bào gốc để phục hồi tổn thương, cải thiện cấu trúc và làm sáng da. Không chỉ an toàn, liệu pháp này còn có thể kết hợp linh hoạt với các phương pháp khác để nâng cao hiệu quả trẻ hóa toàn diện.

4. Liệu pháp exosome trong trẻ hoá da

Exosome là các túi ngoại bào siêu nhỏ được tiết ra từ nhiều loại tế bào khác nhau, bao gồm tế bào gốc từ mô mỡ, tế bào gốc trung mô từ tủy xương và tế bào gốc trung mô từ dây rốn. Chúng có kích thước nano (khoảng 30 – 150 nm) chứa rất nhiều các phân tử hoạt tính sinh học như protein, nucleic acid (mRNA, miRNA, DNA, etc.), cytokines và lipids [1]. Chúng chứa các yếu tố quan trọng như protein và RNA, giúp tế bào giao tiếp hiệu quả hơn và hỗ trợ quá trình tái tạo, lành thương.  Đặc điểm này giúp chúng trở thành một “người truyền tin” xuất sắc, thúc đẩy quá trình tái tạo mô và giảm viêm xung quanh vùng vết thương. Khác với các phương pháp truyền thống, exosome có khả năng thẩm thấu tốt, tồn tại lâu và ít gây phản ứng miễn dịch, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình lành thương tự nhiên [1]. 

4.1. Cơ chế hoạt động của exosome trong lĩnh vực trẻ hóa da:

Giảm stress oxy hóa và viêm mạn tính:

– Exosome giảm các chất gây viêm như TNF-α và tăng cường TGF-β (một yếu tố giúp tái tạo mô) [3].

– Exosome ức chế enzyme phá hủy collagen (matrix metalloproteinases, MMP) bằng cách tăng chất ức chế MMP (tissue inhibitor of MMP, TIMP), bảo vệ cấu trúc da [3].

– Exosome thúc đẩy sự tăng trưởng và di chuyển của fibroblast, hỗ trợ sửa chữa và tái tạo da [6].

– Nghiên cứu trên mô hình da lão hóa do UV-B [6] cho thấy liệu pháp này:

• Bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do UV-B.
• Tăng sản xuất collagen I, elastin, và fibronectin (những protein quan trọng cho da).
• Giảm collagen III, loại collagen thường thấy trong mô sẹo.

4.2. Liệu pháp exosome được thực hiện như thế nào?

Kết hợp exosome với các phương pháp điều trị da không xâm lấn đang cho thấy hiệu quả vượt trội:

• Thoa lên da: Một thử nghiệm lâm sàng do Cho và cộng sự [8] thực hiện để điều trị tăng sắc tố bằng Exosome. Trong thử nghiệm này, exosome từ tế bào gốc mỡ được sử dụng qua phương pháp thoa lên da cho thấy hàm lượng melanin giảm đáng kể, nhưng hiệu quả này chỉ duy trì trong thời gian ngắn.
• Kết hợp với lăn kim: Thoa exosome sau lăn kim giúp cải thiện chất lượng da, đều màu, mịn màng, tăng tuần hoàn máu, và tăng sự hài lòng của bệnh nhân so với lăn kim đơn thuần [5].
•  Kết hợp với laser: Exosome sau liệu pháp laser giúp rút ngắn thời gian hồi phục và giảm tác dụng phụ [7].
• Mesotherapy: Tiêm exosome trực tiếp vào lớp trung bì giúp giảm sắc tố, kích thích collagen, cải thiện độ đàn hồi và kéo dài hiệu quả điều trị.
• Truyền tĩnh mạch: Truyền exosome toàn thân tăng khả năng tái tạo, điều hòa miễn dịch, giảm viêm và phục hồi sau tổn thương nhanh chóng.

Liệu pháp exosome không chỉ làm chậm quá trình lão hóa mà còn cải thiện rõ rệt cấu trúc và chức năng của da, mở ra nhiều triển vọng trong việc chăm sóc da không xâm lấn.

5. Liệu pháp exosome trong làm lành vết thương

Nghiên cứu đã thực hiện trên năm trường hợp cụ thể, sử dụng exosome trong điều trị vết thương sau phẫu thuật. Kết quả cho thấy tiềm năng của exosome trong các tình huống khác nhau về lành thương mà không có yếu tố cản trở tiền đề như mắc bệnh đái tháo đường, tăng lipid máu, hay hút thuốc. Ngoài ra không có chất bổ sung nào được sử dụng cùng với exosome để hỗ trợ quá trình chữa lành vết thương, bao gồm kem/thuốc mỡ bôi ngoài da, thuốc tăng áp hoặc chăm sóc vết thương tại chỗ [9].

Trường hợp 1: Hoại tử thiếu máu do Filler

Một bệnh nhân nữ 43 tuổi bị hoại tử thiếu máu cục bộ do sử dụng filler polycaprolactone. Cô ấy đã áp dụng điều trị trong năm ngày liên tục, sử dụng phương pháp bôi exosome ngoài da, giúp cải thiện nhanh chóng vùng hoại tử. Trong quá trình điều trị, exosome được sử dụng từ bộ sản phẩm chứa exosome lyophilized và nước muối sinh lý, sử dụng nửa lọ exosome cho mỗi lần điều trị [9].

Trường hợp 2: Vết trầy xước và Ngăn ngừa Sẹo lồi

Một bệnh nhân nữ 26 tuổi có vết thương do trầy xước đã được điều trị bằng exosome ở giai đoạn sẹo non. Điều này thúc đẩy đáng kể quá trình tái tạo, phục hồi vết thương và ngăn ngừa hình thành sẹo lồi. Cô nhận ba lần điều trị, mỗi lần sử dụng một phần ba lọ exosome, điều trị cách ngày [9].

Trường hợp 3: Bỏng Tiếp xúc Độ Ba

Bệnh nhân nữ 25 tuổi bị bỏng tiếp xúc cần can thiệp phẫu thuật. Exosome đã được bôi tại chỗ trong năm lần cách ngày, giúp quá trình lành thương hiệu quả, kể cả khi vết thương đòi hỏi phẫu thuật. Kết quả sau ba tháng cho thấy sự cải thiện đáng kể của mô bị tổn thương [9].

Trường hợp 4: Sẹo Lồi Lâu Năm

Một bệnh nhân nữ 34 tuổi có sẹo lồi được điều trị bằng exosome kết hợp với hệ thống vi kim xuyên qua da. Điều này đã cải thiện đáng kể tình trạng sẹo sau năm lần điều trị, mỗi lần cách nhau 3 ngày và sử dụng một phần ba lọ exosome [9].

Trường hợp 5: Phẫu thuật căng da mặt và nguy cơ hoại tử

Bệnh nhân nữ 35 tuổi sau phẫu thuật căng da mặt gặp nguy cơ hoại tử do tuần hoàn máu bị suy yếu xung quanh vết rạch ở vành tai trước đã sử dụng exosome với hệ thống xuyên da vi kim. Exosome được sử dụng để bôi tại chỗ vết rạch kèm với vi kim để ngăn chặn tình trạng hoại tử và thúc đẩy quá trình lành thương. Quá trình điều trị được thực hiện bốn lần, mỗi lần cách nhau ba ngày và dùng nửa lọ exosome [9].

6. Tiềm năng ứng dụng rộng rãi

Exosome có thể được áp dụng trong điều trị da lão hóa, các vấn đề sắc tố và các tình trạng viêm da. Đặc biệt, đối với các ca phẫu thuật thẩm mỹ, như nâng mũi, tạo hình khuôn mặt hay nâng cơ, việc ứng dụng exosome ngay sau phẫu thuật có thể mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc giảm sưng và tăng cường quá trình tái tạo. Từ những kết quả ban đầu, exosome đang mở ra một hướng đi mới đầy triển vọng, hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích cho người bệnh và các bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ.

Với khả năng làm lành thương và hỗ trợ trẻ hóa da, exosome được kỳ vọng sẽ trở thành một phương pháp điều trị đột phá trong ngành phẫu thuật thẩm mỹ. Sự kết hợp giữa exosome và các công nghệ y học hiện đại như liệu pháp tế bào gốc không chỉ giúp đẩy nhanh quá trình hồi phục mà còn cải thiện chất lượng vết thương, giảm thiểu nguy cơ sẹo xấu. Tuy nhiên, cần thêm các nghiên cứu lâm sàng để đánh giá toàn diện về hiệu quả và tính an toàn của exosome, từ đó đưa exosome vào ứng dụng phổ biến hơn trong y học thẩm mỹ.